Białystok jest położony w północno-wschodniej Polsce nad rzeką Białą. Ślady pierwszych osadników są datowane na epokę kamienną, ale początki większego napływu ludności w tej okolicy określa się na lata 1440-1444. Wtedy to na ten teren przybyli osadnicy z okolic Kolna. Teren miasta znalazł się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na mocy unii lubelskiej w 1569 roku Białystok i województwo podlaskie przyłączono do Korony Polskiej.
Rozkwit miasta
Białystok otrzymał prawa miejskie najprawdopodobniej w 1962 r. Tak jak i wiele innych ówczesnych miast Białystok był lokowany na prawie magdeburskim. Pomimo lokacji miasta wciąż zabudowania i układ architektoniczny przypominał wieś. Prawdziwy rozkwit nastąpił za czasów Jana Klemensa Branickiego. Wtedy to powstały układy urbanistyczne i budowle, które można podziwiać do obecnych czasów. Gotycko-renesansowy zamek, który dzisiaj jest znany pod nazwą pałac Branickich stał się niewątpliwym symbolem miasta i jednym z najpiękniejszych budynków tego typu w Polsce. Branicki wraz z małżonką Izabelą Poniatowską rozwinęli w mieście handel, utworzyli miejskie instytucje (ratusz, poczta, szpital, domy zajezdne, przytułki dla ubogich, szkoły). Za ich panowania nastąpił prawdziwy rozkwit gospodarczy i kulturowy Białegostoku. Co ciekawe, w 1748 r. powstał pierwszy stały teatr na ziemiach polskich – Komedialnia. Gmach teatru nie dotrwał niestety do obecnych czasów. Więcej o tym kiedy Białystok otrzymał prawa miejskie.
Białystok – miasto doświadczone przez historię
Pierwsza wielka tragedia miasta spadła na nie w 1753 r., kiedy to wielki pożar trawi najstarszą część Białegostoku. Branicki dokłada wszelkich starań, aby odbudować miasto i aby nadal mogło ono się chlubić określeniem „Perła Podlasia”.
W czasie zaborów Białystok był najpierw częścią Prus, a od 1807 r. Imperium Rosyjskiego. Pomimo represji caratu, poniżających mieszkańców przepisów prawnych, to również za czasów imperium Białystok intensywnie się rozwinął. W pewnym momencie nazywany był nawet Manchesterem Północy. A wszystko dzięki łódzkim fabrykantom, którzy po upadku powstania listopadowego i wprowadzeniu granicy celnej między Rosją a Kongresówką, osiedlili się i przenieśli swoje fabryki na teren Białegostoku. Niewątpliwy skok gospodarczy nastąpił po doprowadzeniu do tego miasta Kolei Warszawsko-Petersburskiej, która była wówczas najważniejszą magistralą kolejową na ziemiach nieistniejącej wówczas Polski.
Wojenna zawierucha
W czasie I wojny światowej Białystok znajdował się pod okupacją niemiecką. Po zakończeniu działań wojennych mieszkańcy miasta nie zaznali spokoju, ponieważ armia bolszewicka parła na zachód, również przez tereny Białegostoku. Dzięki zwycięskiej bitwie białostockiej i uwolnieniu miasta od władania przez Armię Czerwoną, mieszkańcy przez kilka lat mogli żyć w wolnej Polsce. Jednakże nie była to idylla: bieda, brak perspektyw, wysoki koszt reform gospodarczych II RP i coraz częstsze lokalne konflikty na tle rasowym były preludium do tragedii, która się miała wkrótce wydarzyć. Po wybuchu II wojny światowej Białystok ponownie znalazł się pod kuratelą Armii Czerwonej. Obwód Białostocki został wcielony do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a wszyscy mieszkańcy otrzymali „wybór”: albo przyjęcie obcego obywatelstwa, albo zesłanie na Syberię.
Unicestwienie żydowskich mieszkańców
W związku z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej od lipca 1941 roku do 1944 w mieście stacjonowały wojska niemieckie. I w czasie rządów niemieckich doszło do kolejnego etapu wielkiej zbrodni na tych terenach, tym razem na narodzie żydowskim. Po utworzeniu getta, a potem wywózkach do obozów śmierci w Treblince i na Majdanku, społeczność żydowska na białostocczyźnie właściwie przestała istnieć. Warto wiedzieć, że od II połowy XIX w. większością żyjącą w Białymstoku byli właśnie Żydzi. To również w tym mieście urodził się twórca międzynarodowego języka esperanto Ludwik Zamenhof. Dziś ślady po mieszkańcach dawnego Białegostoku można śledzić podczas tematycznych wycieczek.
Odbudowa ze zgliszczy
Największe zniszczenia wojenne dotknęły miasto w trakcie walki o wyzwolenie w 1944 roku. Zniszczeniu uległy praktycznie wszystkie ulice. Ciężar odbudowy miasta spoczął na nowej komunistycznej władzy. Władza ludowa najpierw bezlitośnie rozprawiła się z polskimi patriotami i duchowieństwem. A potem zajęła się odbudową m.in.: pałacu Branickich, ratusza miejskiego, zabudowań przy rynku. Od podstaw zaprojektowano i wybudowana nowe sieci wodociągowe i elektryczne. Na początku lat 50. założono uczelnię, która obecnie się nazywa Politechnika Białostocka. Utworzono również filię Uniwersytetu.
Kulturowy tygiel
Po przemianach 1989 r. Białystok nadal pełni dominującą rolę wśród miast Polski północno-wschodniej. W ostatnich latach wybudowano wiele obiektów, które łączą przeszłość z teraźniejszością np. Biblioteka Uniwersytecka.
Fascynująca i tragiczna historia Białegostoku jest warta poznania. Tym bardziej, że Białystok często jest nazywany miastem trzech kultur lub tyglem kulturowym. Nie sposób się z tym nie zgodzić. Wszakże to właśnie w Białymstoku przez wieki obok siebie żyli Żydzi, Polacy i Białorusini, a więc przedstawiciele trzech wielkich religii: judaizmu, katolicyzmu i prawosławia. Obecność dawnych mieszkańców jest widoczna również dzisiaj. Warto podążyć tym śladem.
